Kroz historiju Bosna i Hercegovina je bila svratište mnogih naroda i pod vlašću različitih carstava. Jednu od historijskih epoha predstavlja i dolazak Osmanskog carstva na naše prostore koji se desio 1386. godine. Ipak, konačan pad Kraljevine Bosne uslijedio je 1463. godine i ona pod osmanskom vlašću ostaje punih 415 godine, odnosno sve do 1878. godine. Jedan od razloga dugog zadržavanja Osmanlija na našim prostorima je i otklanjanje vjerskog pritiska i nepravde koju je narod doživljavao od Ugarske, Bizanta i Papske države. Zahvaljujući ovakvom tipu vladavine narod Bosne je prošao kroz masovan proces primanja nove religije, koja je došla sa Osmanlijama – Islama.
Sultan Mehmed II Fatih osvajanjem Bosne kroz Ahdnamu garantuje sigurnost katolicima, dok bosanski krstjani, odnosno pripadnici Crkve bosanske, dobijaju široka prava kroz državne službe koje su obavljali. Sličnosti Crkve bosanske sa islamom i poštivanje slobode vjere u Osmanskom carstvu doprinjelo je velikom procentu prihvatanja islama kroz narednih 100 godina osmanske uprave. U jednoj od predaja, koju prenosi turski historičar Yunus Cunedioglu, navodi se da su bosanski krstjani izjavili da žele služiti državi nakon što ih je sultan Mehmed II upitao imaju li neku želju. Bošnjaci – muslimani, nakon prihvatanja islama i zahvaljujući pokazanoj odanosti državi počinju obavljati dužnosti u različitim državnim službama, a neki su postali i defterdardi, komandanti osmanske mornarice, pa čak i veliki veziri.
Ahdnama kojom je sultan Mehmed II omogućio slobodu bosanskim franjevcima nakon osvajanja Kraljevine Bosne ima veliki značaj kada je riječ o pitanju historije ljudskih prava jer je nastala mnogo ranije od Ustava SAD iz 1776. godine u kojem se spominje da “svi ljudi imaju pravo na život, slobodu i potragu za srećom”, Univerzalne deklaracije o ljudskim pravima, koja je prihvaćena od Ujedinjenih nacija 1948. godine, te Konvencije za zaštitu nacionalnih manjina Vijeća Evrope iz 1995. godine. Ahdnama sultana Mehmeda II omogućila je bosanskim franjevcima slobodu vjeroispovijeti i zaštitu njihovih života i imetka.
Ahdnama data bosanskim franjevcima danas se čuva u Fojničkom samostanu, ali postoji i jedna preslika ahdname koja se nalazi u fondu Deftera stranih država u Državnom osmanskom arhivu u Istanbulu. Između ova dva dokumenta neznatna je razlika tek u nekoliko riječi, te promjena u redoslijedu riječi u rečenicama koje pak ne utječu na značenje samog dokumenta. Također, niti ona koja se nalazi u Fojnici nije originaln već preslika nastala iz njenog originala. Bez obzira nema sumnje u autentičnost ahdname i njenog sadržaja.
Koliki je zapravo značaj ahdnama imala tokom osmanske uprave i koliko je štitila prava bosanskih katolika svjedoči i to što je ona “obnavljana”. Naime, jedna grupa dokumenata iz Državnog osmanskog arhiva iz Istanbula pod datumom 11. maj 1775. godine, a u fondu Dževdet – vanjski uslovi iz perioda sultana Abdulhamida I, svjedoče da je ahdnama obnavljana tokom različitih godina. Na osnovu toga zapisano je da franjevci posjeduju sultanovu naredbu iz 1009. godine po Hidžri, odnosno 1600/1601. godine o tome da se mora ispoštovati sadržaj ahdname i da niko nema pravo vršiti bilo kakve promjene u njenom sadržaju. Osim toga, navedeno je i da postoje dvije naredbe bosanskog beglerbega Ali paše iz 1049/1050. godine po Hidrži, odnosno 1639 – 1641. godine, koje sadrže iste navode.
Uprkos ovim jasnim naredbana, dolazilo je do činjenja nepravde katolicima i njihovim bogomoljama na prostoru Kreševa, Varoši, Fojnice i Sutjeske od strane lokalne uprave uz obrazloženje da su dokumenti koje posjeduju zastarjeli. Katolički franjevci su uprkos raznim pravima i oslobađanjima od zakona koja su im data za vrijeme sultana Mehmeda II, upućivali žalbe da lokalna vlast od njih ponekad bespravno uzima porez, da im plijeni stoku, te da se pravoslavna patrijaršija u toj regiji miješa u život katoličkog stanovništva. Na osnovu molbe katoličkih franjevaca za otklanjanje ove nepravde, defterdar i generalni sekretar sultanovog visokog savjeta iznijeli su i pregledali stare zapise o pravima i oslobađanju od zakona te je 11. maja 1775. godine na osmanskom Divanu poslana odluka o obnovi ahdname.
I u narednim godinama ahdnama je zadržala važnost, tako se u jednom arhivskom dokumentu od 10. juna 1830. godine nalazi ferman o novoj obnovi ahdname, što je učinio sultan Mahmud II, kojom je oslobodio katoličko stanovništvo od poreza na crkvu i tradiciju, a do čega je došlo na osnovu molbe franjevaca iz Fojnice, Kreševa i Sutjeske zbog raznih problema koje je pravila lokalna vlast zbog toga što ferman nije obnovljen određeni period.
Predsjednik Republike Turske Redžep Tajip Erdogan je u novembru 2014. godine papi Franji poklonio ferman sultana Mehmeda II Fatiha o vjerskim slobodama katolika u Bosni oslikan na srebrenoj podlozi. Ahdnama je bila izložena kao jedan od eksponata na izložbi “Osmanska civilizacija na Balkanu” koju je priredio Državni osmanski arhiv.
Pored Ahdname postoji još niz dokumenata koji govore o osmanskoj vjerskoj toleranciji u Bosni. Tako u jednom dokumentu pod nazivom “Pismo zahvale stanovnika Tuzle, Zvornika i okolice” o pitanju vjerskih sloboda, koji je poslan sultanu 16. aprila 1853. godine stoji: “Izjavljujemo da smo Vaši robovi koji sprovode Vaše naredbe vezane za grad Tuzlu i sve njene stanovnike. Beskrajno se zahvaljujemo sultanu Abdulmedžid – hanu koji je omogućio dugoočekivani prosperitet i spokoj kao rezultat ovdje sprovedene politike. Kamil – paša, kontrolor za Rumeliju i Huršid – pašalar, bosanski valija su posredstvom zvorničkog metropolita i episkopa, u skladu sa sultanovim naredbama, pružili potpunu slobodu u obavljanju vjerskih obreda na osnovu našeg vjerovanja i običaja. Svakodnevno molimo Boga da našem padišahu podari dug život. Molimo našeg sultana da nam omogući ove slobode i u narednom periodu”. U potpisu Zvornički episkop Agasenfelos, uz pridodat potpis i pečat 42 stanovnika kasaba Zvornik, Brčko, Kalesija, Modriča i Bijeljina.
Nisu samo pravoslavci i katolici bili obuhvaćeni vjerskom tolerancijom. Tako se u jednom dokumentu od 10. maja 1853. godine nalazi dozvola za proširenje jevrejske sinagoge u Sarajevu: “Kao što je dozvoljena izgradnja crkvi za bolje uslove katolika i pravoslavaca u Bosni i Hercegovini, izdaje se dozvola za proširenje i ponovnu izgradnju jevrejske sinagoge kako bi se omogućilo zadovoljstvo pripadnika svih religija i vjerskih pravaca 1. šaban 1268/10. 5. 1853.”
Da je osmanska tolerantnost neoboriv historijski fakt svjedoči i podatak da se pravoslavno stanovništvo i nakon austrougarske okupacije 1878. godine obraćalo osmanskom sultanu za pomoć zbog austrougarskog pritiska na ckrvene i obrazovne institucije. Tako se jedna delegacija ispred pravoslavnog stanovništva u BiH zaputila u Beč kako bi se požalila austrougarskom caru na probleme koje im stvaraju nove vlasti. U jednom obavještajnom izvještaju upućenom sultanu Abdulhamidu II stoj ida su se žalili na austrougarske službenike zbog toga što se pod različitim izgovorima miješaju u rad pravoslavnih škola i crkava, te da žele da im se vrate prava koja su imali u vrijeme vladavine Osmanlija. Međutim, austrijski car nije primio delegaciju bosanskih pravoslavaca, te su se vratili ostavivši dokaz o žalbi austrijskoj vladi 8. januara 1897. godine.
Bosnaeinfo