Piše: Admir G.
“Politička ekonomija” u svojoj osnovi sadrži tri grčke reči: polis (grad, država, društvo), oikos (kuća, gazdinstvo), nomos (pravilo, zakon). Bukvalno prevedeno “politička ekonomija,” znači društvena ekonomija ili ekonomija društva.
Sa druge strane pojam “ekonomika” vodi poreklo od engleske reči economics.
Ovdje je riječ o disciplini koja proučava djelovanje ekonomskih zakona u specifičnim uslovima neke određene zemlje ili područja, pojedine privredne oblasti ili preduzeća u toj oblasti (ekonomika poljoprivrede, ekonomika preduzeća).
Ekonomska politika predstavlja posebnu oblast ekonomskih nauka, a također i
praktičnu aktivnost koju sprovodi subjekt provedbe prava – država i drugi subjekti ovlašteni i osposobljeni za takvo djelovanje unutar društva.
Kada govorimo o temeljima ekonomske politike, barem one dobre i kakvoj po logici trebamo težiti, njeni temelji ogledaju se u slijedećem:
- Mora biti efikasna
- Mora biti pravedna
- Mora imati stabilnost
- Mora imati rast
Pored ovih navedenih postulata svake dobre ekonomske politike, imamo i često se susreće i još jedan segment, koji nije ništ manje značajan a nekako se proteže kroz sve četiri navedena temelja ekonomske politike, a to je etika.
Etika u ekonomiji znači usvajanje i poštovanje normi ponašanja i moralnih vrijednosti društva pri kreiranju poslovnog ambijenta, osmišljanju djelovanja i samom poslovanju.
Sada, kada smo posložili i osvježili saznanja o tome šta su u osnovi politička ekonomija, ekonomika i ekonomska politika, možda bi trebali da se pozabavimo šta je to njima zajedničko u progresivnim društvima, a šta u društvima koja stagniraju ili čak nazaduju, u ekonomskom, kulturološkom ali i svakom drugom smislu.
Ključne zamke i ključne greške svih društava i sistema u razvoju i tranziciji leže u nekoliko karakteristika, ali možda najbitniji od svih je podcijenjenost najvrijednijeg resursa – ljudskog faktora. Suštinski, tamo gdje je ljudski faktor najpodcjenjeniji ta društva su najsiromašnija. Može se i drugačije formulisati – siromašna društva ponajviše obezvrijeđuju čovjeka i njegov radno-aktivni potencijal, a to je siguran put u propast društva i sistema.
Ne postoji sistem koji ima višak ljudskog resursa, postoje samo sistemi koji ne znaju, nisu sposobni ili ne umiju staviti u funkciju ljudski kapital.
Pogledamo li objektivne paramtre, iako su napredna društva na zapadu, najdalje otišla u tom tehničko-tehnološkom pogledu pripreme i izrade supstituta za ljudski resurs, ona najviše vape za ljudskim resursom.
Čovjek, kao temelj društva, radno produktivna persona, neophodna je kao karika u svakom zdravom sistemu i društvu. Samo nerazvijeni sistemi i sistemi koje proguta period tranzicije pristaju biti servis odnosno baza za pripremu ljudskog potencijala za velike napredne sisteme.
Mala društva, obično ne drže do većine temelja ispravne ekonomske politike, pa ne rade na efikasnosti prvenstveno državnog aparata, ali i svih podsistema u jednom društvenom uređenju i poretku. To za posljedicu ima disfunkcionalan aparat, koji nije svrha ni sam sebi, a predstavlja ogroman teret društvu i sistemu uopšte. Trom, neefikasan i nesvrsishodan sistem za posljedicu ima urušavanje narednog principa dobre ekonomske politike, principa pravednosti.
U sistemima gdje zataji pravednost, gdje ne vrijede ista pravila za sve, dolazi do multipliciranja onih biznisa i onih djelatnosti koje ne generišu visoka primanja, ali ni velike prilive po osnovu poreza za sistem. Većinom u sistemima gdje izostaje pravednost u ekonomskom smislu, gdje nema jasno definisanih pravila i gdje se pravila mogu zaobići, bilo uticajem, posredovanjem, političkim ili drugim kanalima, dolazi do toga da sa takvog tržišta odlaze ozbiljni i “čisti igrači”. To za posljedicu ima kreiranje ekonomske politike u kojoj se slijevaju velike količine novca nepoznatog porijekla, od investitora bez kredibiliteta i vrlo brzo dolazi do prezasićenja djelatnosti po određenim vrstama i nesigurnosti u opstojnost sistema.
Stabilnost jednog sistema sa aspekta ekonomske politike uveliko je vezana za prethodna dva postulata, odnosno ukoliko izostane efikasnost, i nema pravednosti pri kreiranju ekonomskih politika i strategija, sigurno je da neće biti stabilnosti sistema. Dugoročno ovo pravi prostor za kreiranje opšteg stanja beperspektivnosti i apatije, što vratimo li se na stvari koje sam pominjao na početku, zemlje koje se vode ovakvim ekonomskim politikama predstavlja suštinski poligonima na kojima i u kojima se priprema radna snaga za napredne ekonomije.
Pojednostavljeno, vratimo se na naslov, da se radi maksimalno, da se troši racionalno i da se ne krade, pojednostavljen je ekonomski princip, odnosno država mora biti ta koja će kreiranjem ekonomskih politika napraviti sistem da se omogući uživanje prava na rad u kojem će se moći svaki rad valorizovati i adekvatno naplatiti, a isto tako princip – da se ne krade, ne podrazumjeva samo odustvo krađe kao kriminalne aktivnosti.
Ovaj potonji princip mora obezbijediti efikasnost i efektivnost svih karika u sistemu i mora jasno determinisati da svi oni koji ne donose korist u osnovi prouzrokuju štetu. Samo tako jasno postavljenom definicijom doći ćemo u situaciju da najvrijedniji resurs, kojeg iako svakog dana imamo sve manje, ne postane deficitaran i da sistem sam ne kolabira. Svaka kriza je prilika, a mi uz pravilne ekonomske politike imamo priliku da napravimo ponajveći iskorak u smislu dostizanja prave vrijedosti ljudskog potencijala u ovoj zemlji.