Baton Dezitijatski: Predvodnik Velikog Ilirskog ustanka

U samom centru Bosne, na obalama vijugave i bistre istoimene rijeke, živjelo je pleme Dezidijata.

Ovo pleme, bješe poznato po velikom otporu u vrijeme Batonovog ustanka. Dezitijati, ilirski su narod koji je u periodu od IV st. p. n. e. pa sve do konca II st. n. e. dominirao prostorom Gornje Bosne i dolinom rijeke Lašve. Potvrdu o lociranju ovog ilirskog plemena imamo na osnovu miljokaza, u obliku kocke, pronađenog na užem prostoru današnjeg grada Splita. Na tom miljokazu pokazan je put koji je vodio u zemlju Dezidijata i to ravno do njihovog glavnog utvrđenog mjesta Heduma. Na osnovu tumačenja miljokaza, Hedum je od grada Splita bio udaljen 156 000 koraka ili u današnjim kilometrima oko 233 km. Na osnovu jednog nadgrobnog spomenika, pronađenog na prostoru Breze, utvrđeno je da je Hedum grad u blizini današnje Breze, u modernom dobu naselje Župča.

Baton Dezitijatski je bio politički i vojnički dužnosnik desitijatske civitas, autonomne teritorijalno – upravne i administrativne jedinice u okvirima rimske provincije Ilirik. Baton Dezitijatski je rođen oko između 40. i 30. god. p. n. e., vjerojatno u jednoj od uglednijih dezitijatskih porodica. Imao je istaknutu karijeru i u okvirima svoje matične civitas, ali je vjerojatno bio i u rimskoj službi. U proljeće 6. god. n. e. stao je na čelo Velikog Ilirskog ustanka koji je izbio zbog izrabljivanja i ekonomskog i socijalnog iskorištavanja naših ljudi od strane imperijalne vlasti. Ubrzo je postao i jedan od dvojice glavnih vođa Ilirskog Saveza, prve organizacije koja je ujedinila razjedinjene narode i plemena koja su naseljavala današnji ilirskoslavenski prostor.

Veliki Ilirski ustanak je bio i najveći i najteži rat koji je Imperija vodila još od rata sa Hanibalom, što su i sami Rimljani priznali. Poslali su na ustanike skoro 190.000 profesionalnih i dobro obučenih vojnika skupljenih od Iraka do Nizozemske. Ipak, tek je izdaja Batona Breučkog, drugoga vođe ustanka, dovela do sloma ustanka. Ali i pored toga, Baton Dezitijatski je nastavio otpor u unutrašnjosti još godinu dana i predao se u septembru 9. god. n. e. Tiberiju, pastorku princepsa Augusta i budućem rimskom caru. Zbog toga što je vodio rat na viteški način, Tiberije je poštedio život Batona Dezitijatskog i samo ga je poslao u internaciju u italijanski grad Ravenu gdje je do živio pristojnim životom i bez oskudice dok svoje smrti.