Piše: Jagoda Savić
Nedavno smo objavili jedan primjer zašto u Bosni i Hercegovini nikad nije uspjela da zaživi tzv. vladavina prava. Zaključili smo da su pravnu državu, u vrijeme kad je stvarana, potkopavali upravo oni koji su je trebali graditi. U našem prošlom primjeru je to bila opština, u naredna četiri primjera će to takođe biti opština, a u petom jednaku ulogu i odgovornost imaju i opština i opštinski sud. Mehanizam putem kojeg je vršena razgradnja vladavine prava u današnjim primjerima je korištenje državne zemlje.
1.) Stavljanje tuđe imovine pod hipoteku
Nekadašnji Narodni odbor Sreza Sarajevo je 22.02.1960 godine donio rešenje broj 03-1521 o nacionalizaciji nekoliko hektara koje su bile privatno vlasništvo nekih Srba u Sarajevu, čija imena i adrese su poznate redakciji. Tih njihovih devet parcela su na osnovu Zakona o nacionalizaciji iz 1958 godine postale društvena svojina. Postupak za određivanje naknade ranijim vlasnicima se trebao pokrenuti nakon pravosnažnosti ovog rješenja i u njemu nije pisalo da će naknada biti pravična.
Nedavno su u Sarajevo došli prethodni vlasnici tih parcela i željeli saznati ko sada koristi njihove hektare jer bi ta zemlja u nekoj budućnosti njima trebala biti vraćena. Naime, jedan od uslova da Bosna i Hercegovina uđe u Evropsku uniju je i usvajanje Zakona o povratu nacionalizovane imovine. Imala sam priliku razgovarati sa jednim od potomaka prethodnih vlasnika, koji je rekao: „Bio sam dječak kada su tata i mama plakali što nam uzimaju zemlju, i ja te njihove suze još uvijek pamtim. Mama je to posebno teško podnijela. Moji roditelji su pokušali angažovati advokate da sačuvaju zemlju, ali nisu uspjeli. Država je bila jača od njih.“
Prethodni vlasnici su otišli u sarajevsku grutovnicu i zatražili ZK izvadak oduzete zemlje sa istorijatom vlasništva. Iz ovog dokumenta su saznali da su Rješenjem opštine Novi Grad Sarajevo od 29.01.2000 godine njihove parcele dodijeljene javnom komunalno preduzeću „Park“ Sarajevo, da su postale državno vlasništvo i da je „Park“ upisan kao nosilac prava raspolaganja. „Park“ se 09. 06. 2012 godine obratio u gruntovnici u Sarajevu i zatražio uknjižbu prava vlasništva . Ova firma nije imala nikakav pravni osnov za svoj zahtjev a htjeli su postati vlasnici na osnovu neovjerene fotokopije katastarskog plana Opštine Novi Grad !!! Eto, to je ta bahatost koja se može razvijati samo uz odgovarajuću vladajuću društvenu klimu. Za otimačinu tuđeg treba biti dovoljno pohlepan, imati petlju i imati nekoga iza leđa, jer drugačije ne bi išlo. Postupak je proveden 20.05. 2015 godine i zahtjev KJKP „Park“ je odbijen, nakon čega je „Park“ uložio žalbu.
A sada slijedi najtragikomičniji dio ove situacije. Kantonalni poreski ured Sarajevo je radi izmirenja neizmirenih poreskih obaveza „Parka“ u iznosu od 4 367 370, 59 KM u korist poreske uprave FBiH, zatražio i dobio uknjiženje hipoteke nad tim parcelama !!!. Postupak je proveden i rješenje je donijeto 20. 03. 2017 godine. U ZK izvatku tih devet parcela , u teretom listu C, piše da je Kantonalni poreski ured Sarajevo 20. 03. 2017 godine uknjižio hipoteku na ovih devet parcela na osnovu brojnih pravosnažnih rješenja o poreskim dugovanjima od 13 oktobra 2010, 27 marta 2014, 20 maja 2014, 08 jula 2015, 22 oktobra 2015, 24 juna 2016, 05 septembra 2016 i 13 oktobra 2016 godine. Harmonizacija na ovim parcelama nije urađena a u gruntovnici su rekli da prethodni vlasnici nisu stranka u postupku.
Da bismo bili objektivni u sagledavanju ove situacije, imali smo namjeru čuti i drugu stranu. Obratili smo se mejlom KJKP „Park“ i zamolili da nam ova firma odgovori na pitanja koliko iznose godišnja budžetska sredstva koja firma dobije. Zatim, da se „Park“ očituje o pokušaju ove firme da se uknjiži kao vlasnik tih parcela na osnovu neovjerene katastarske kopije, kao i šta će se desiti sa parcelama kad se steknu uslovi da se parcele vrate prethodnim vlasnicima ako su pod hipotekom? Na kraju, da bi se dobio uvid u poslovanje preduzeća „Park“ , pitali smo ih koliki su bili prihodi preduzeća od 2010 godine , za svaku godinu pojedinačno, ako je ukupna visina poreskog duga 4 370 000 KM?
KJKP „Park“ nam je 19.10.2022 godine izdao Rješenje o pristupu informaciji broj P-4364-1/22 u kom je dao kompletne izvještaje svog poslovanja od 2010 godine do 2021 godine, ukupno 1373 stranice, što po cijeni od 0,50 KM ukupno iznosi 803, 20 KM, iako se na veći broj stranica najčešće obračunava 0,10 KM. Odgovorili smo da portal Senzor.ba nije ni SIPA ni poreska uprava da bi nam trebao tako detaljan izvještaj, već da nam je bilo dovoljno da dobijemo samo 11 završnih cifara. KJKP „Park“ se tom prilikom nije izjasnio o pokušaju uknjiženja devet nacionalizovanih parcela na svoje ime.
2.) Fiktivni regulacioni plan
Drugi primjer se odnosi na jednu srpsku porodicu , čije ime i adresa su poznati redakciji, a koja je živjela u naselju Švrakino u opštini Novi grad. Zemlju je ova porodica davno dobila od opštine na korištenje, ali nije imala novaca da plati uknjiženje i zemlja nije upisana na uobičajeni način, da je državna svojina i da pomenuta porodica ima pravo raspolaganja tom zemljom. Dokaz da je zemlja data ovoj porodici bi morao postojati u arhivi opštine i mogao se naći. Pretpostavljam da ova porodica, zbog pravne neukosti i starosti njenih članova, nije bila u stanju da se bori i izbori za svoja prava da dodijeljenu zemlju nastavi da koristi i dalje. U ratu je njihova veća kuća stradala, a nakon rata je opština dala neku minimalnu donaciju kako bi se manja kućica pored nje dovela u upotrebljivo stanje, pa su vršene popravke u kuhinji, kupatilu i jednoj sobici. Opština Novi grad je zemlju koju je nekada dala na korištenje ovoj porodici faktički ponovo uzela sebi , ne uvažavajući Rješenje o dodjeli zemljišta na korištenje koje je u ranijem periodu sama izdala.
Opština Novi grad je pritom svoju odluku o oduzimanju zemlje obrazložila Regulacionim planom. Međutim, na parcelama koje su se zaklonile iza Regulacionog plana se još uvijek ništa ne gradi, a vjerovatno ni neće jer je dio zemlje dodijeljen jednom komšiji za garažu a drugom komšiji za plastenik. Ovoj porodici je uzet i prilaz kući. Sestre su se žalile da su im razbijana stakla na prozorima i da cuke laju uz ogradu kuda one prolaze, kao da ih neko navodi da ih zastrašuju.
3.) „Privredni razvoj“
Firma „Bosanka“ u Blažuju, čiji direktor je Bilal Memić, sin bivšeg opštinskog načelnika, sada ambasadora BiH u Maleziji, Senaida Memića, se uglavnom bavi materijalom životinjskog porijekla. Nakon što je tadašnji načelnik postao poznat u javnosti kada je suzio korito rijeke Zujevine i uzeo oko 30 duluma zemlje, uzimanje državne zemlje je nastavljeno. Ovaj put je opština Ilidža, kojom je gospodin Memić rukovodio vrlo autoritarno, uzela oko 120 duluma zemlje od 60 srpskih domaćinstava koji su na toj zemlji čuvali stoku. Ova domaćinstva, od kojih su jedno ime i adresa poznato redakciji, su dobila državnu zemlju na korištenje i koristili su je sve do 2010 godine, kada je opština uzela zemlju, dala je „Bosanki“, a ova firma je tu uzetu zemlju uzorala i na njoj posijala hranu za stoku.
Na drugoj lokaciji su doktor Milan Pejić, koji se i prije odlaska u penziju aktivno bavio poljoprivredom i bio ponosan što je sam proizvodio hranu, i njegova braća koristili 20 duluma zemlje. Opština im je tu zemlju uzela i zabranila im da je koriste. Nadležni opštinski organ je pokušao da dodijeli naknadu korisnicima zemlje, ali oni na to nisu pristali jer im je prethodni uloženi trud u tu zemlju i proizvod koje su od nje dobijali, bili važniji od novca.
4.) „Potrebe fabrike“
Tridesetak građana opštine Hadžići se žalilo da im je zemljište oduzeto suprotno zakonu, a prošle godine Kantonalni sud u Sarajevu je donio je presudu u njihovu korist. Opština Hadžići bi toj grupi građana morala isplatiti skoro šest miliona maraka zbog gradnje tvornice “Argeta” i drugih objekata u industrijskoj zoni u Donjim Hadžićima.
Neosporno je da se u ovoj opštini mnogo toga radilo na svoju ruku, mimo zakona i Regulacionog plana. Neki objekti su bespravno sagrađeni čak i u koritu rijeke Zujevine u samom centru Hadžića, pa ovaj primjer pokazuje da svako ko ima dobru vezu i dubok džep, može raditi šta hoće i i graditi gdje god želi.
Dokaz za to su i gradnja benzinske pumpe i autopraonice u centru naselja, između dvije najveće stambene zgrade, za čiju gradnju nisu znali čak ni općinski vijećnici, a kamoli građani. Suprotno zakonu, za taj objekat izdata je i građevinska dozvola. Iako su na zahtjev građana neki vijećnici tražili održavanje sjednice, Opštinsko vijeće nije se sastalo čak tri mjeseca. Tek kada su radovi odmakli, sjednica je zakazana. Klub vijećnika SDP-a se suprotstavio ovim prekoračenjima ovlaštenja, rekavši da
“Opštinsko vijeće nikada nije donijelo odluku o izmjeni i dopuni Regulacionog plana niti bilo koji dokument na osnovu kojeg bi bila provedena javna rasprava. Do danas nema odgovora na pitanje kako je moguće da se takav objekat gradi u centru Hadžića bez izmjene i dopune Regulacionog plana, te da je dokumentacija o gradnji benzinske pumpe i autopraonice izdata suprotno zakonu i drugim važećim propisima. Ovo je još jedan u nizu primjera samovolje opštinske vlasti”.
5.) Lažno prikazivanje ratne štete
Naš peti primjer je čuveni restoran „Kogo“ u strogom centru Sarajeva, nekada jedno od najatraktivnijih mjesta u gradu. Prijeratni gazda Radenko Kosmajac je vodio ovaj restoran deset godina prije rata. Kad je počeo rat, zaključao je restoran i izbjegao u Kanadu. Pri povratku je saznao da njegov restoran, koji je izgradio vlastitim sredstvima, sada drže novi ugostitelji.
a.)“Potpuno uništenje restorana“
U međuvremenu je Opština Centar uvela „Kogo“ u svoje vlasništvo i dala ga u zakup braći Bukvić, Sejadu i Senadu. Prema navodima Opštine, „Kogo“ je tokom rata bio potpuno uništen pa je opština Centar iz svog poslovnog fonda navodno izdvojila 31.523 KM za izgradnju potpuno novog objekta . Po opštinskoj verziji ekonomska logika u korist opštine je u tome da je opština u taj objekat uložila svoja sredstva da bi ga dala privatnicima na korištenje kako bi ti privatnici mogli da zarađuju.(?!) Osim toga, opština nema nikakav dokaz o provedenom tenderu za dodjelu restorana.
Prije nekoliko godina, kada sam od Radenka Kosmajca prvi put čula za ovu otimačinu, njuškala sam po susjednoj zgradi i pitala neke stanare da li se sjećaju ko je vodio restoran prije rata, Kosmajac ili Bukvići. Na moje pitanje stanari su odgovorili “To za Bukviće, to je čista izmišljotina!” kao i da su svoju potpisanu izjavu već dostavili sudu . “Cijeli rat smo proveli u zgradi do „Koga“, i on je uvijek bio na svom mjestu. Istina je da je u ratnom vihoru bio malo devastiran, otišla su stakla, vanjska stolarija, šalteri, ali sve ostalo je bilo netaknuto, od krovne ploče, fiksnih stolica, mermernog poda do hidranta s kojeg smo se cijeli rat mi stanari snabdijevali vodom.”Arhitekta objekta Tihomir Štraus je bio zaprepašten kada je saznao za tvrdnje da je prijeratni objekat bio totalno uništen i da je na njegovom mjestu sagrađen novi. “U Sarajevu sam proveo sve vrijeme rata i često sam prolazio i pored restorana „Kogo“, pa sam bio upoznat sa njegovim stanjem i oštećenjem. Postoje mnogi specifični detalji koje ću pokazati sudu ili građevinskom vještaku, a na osnovu kojih će se jasno utvrditi da je riječ o građevini iz 1983. godine.” Međutim, svjedočenja arhitekte objekta i stanara susjednih zgrada sud godinama uporno odbija uzeti u razmatranje, kako njihova svjedočenja ne bi ušla u sudski spis i razotkrila istinu.
b.) Nezakonita dodjela zemljišta
Radenko Kosmajac je potrošio oko 25000 maraka na sudske troškove ne bi li vratio u posjed svoj predratni restoran. Kako bi dokazao da mu je posjed bespravno oduzet pod isprikom da je bio uništen, Kosmajac je pokrenuo tužbu protiv Opštine Centar i braće Bukvić, te time zaustavio da se „Kogo“ uknjiži kao njihovo vlasništvo. Kantonalni sud je zatim naložio Opštini da presudi u korist njegove žalbe. Međutim, tada se desilo nešto potpuno neočekivano. I pored svih pravnih radnji koje su bile u toku, Bukvići su postali suvlasnici čuvenog restorana. Tadašnji prelazni opštinski načelnik Abid Jusić im je dodijelio zemljište što je bilo nezakonito po dva osnova. Prvo, proceduralno, prema Zakonu o građevinskom zemljištu , jer dodjelu zemljišta vrši isključivo opštinsko vijeće a ne načelnik. Dozvolu je potpisao njegov pomoćnik Hasan Muminović, koji je u međuvremenu bio smijenjen zbog malverzacija na imovinsko-pravnim poslovima. Drugo, činjenično, jer je opština zemljište na kom se nalazio restoran Radenka Kosmajca okvalifikovala kao neizgrađeno građevinsko zemljište i „kao potpuno novo“ ga dodijelila Bukvićima. A Kosmajcu je Opština odgovorila da traži nešto što ne postoji. Kosmajac je posjedovao i fotografije na kojima su se vidjeli detalji koji su jasno potvrđivali da se bitni dijelovi njegovog objekta i dan-danas nalaze na istom mjestu.
c.) Nadležni i nenadležni sud
Sudija Aida Žilić sa tadašnjeg Opštinskog suda I je odjednom proglasila sud nenadležnim za ovu pravnu stvar, ali je od Kosmajca tražila odštetu , 4.000 KM za Bukviće a 2.000 KM za opštinu. Sad više nije bio samo problem da li je „Kogo“ preživio rat ili ne, već da li je uopšte Radenko Kosmajac bio njegov vlasnik. Naime, s obzirom da, u vrijeme kada se gradio „Kogo“, urbanistički plan grada nije bio završen, Kosmajac je dobio samo privremenu dozvolu na tri godine, odnosno dok se ne odredi krajnja namjena objekta. Ipak, „Kogo“ je vodio deset godina, a zemljište je u međuvremenu označeno u planu grada kao prostor na kome je ucrtan restoran.
Međutim, Bukvići su u prilog svojoj odbrani uvijek napominjali da ne postoje potpuni dokazi za to. Slučaj je zatim završio kod Komisije za imovinske zahtjeve raseljenih lica i izbjeglica (CRPC), koja potvrđuje da je Radenko Kosmajac bio savjestan posjednik „Koga“. Ukratko, iako nije imao potrebne dokaze za zakonito vlasništvo, priznata su mu određena prava. Komisija je tada tražila da se Kogo hitno vrati u posjed Kosmajcu, i poništila je sve odluke donešene na njegovu štetu. Istovremeno, Ombudsmani su takođe uvažili žalbu Kosmajca o sistematskom kršenju njegovih prava. Ovog puta je Opština morala zakazati deložaciju. Međutim, ista sutkinja Aida Žilić, koja je prethodno Opštinski sud proglasila nenadležnim, ga je ponovo proglasila nadležnim za ovo pitanje. Iako se predmet već nekoliko godina povlačio po sudovima, ovaj put bila su dovoljna samo četiri dana da se obustavi deložacija.Trebalo je čekati još pola godine da Kantonalni sud ukine ovu mjeru kao neosnovanu. Opština je zakazala novu deložaciju. A Opštinski sud, od sada definitivno nadležan, nanovo je obustavio postupkom koji se vodio filmskom brzinom i okončao za dva dana.
Na kraju se ovaj predmet rješavala i Nezavisna sudska komisija. Istraga je pokazala da je sutkinja Aida Žilić kršila sve moguće odredbe vodeći ovaj sudski spor. Na osnovu nalaza ove komisije , Radenko Kosmajac je tražio hitno izuzeće sutkinje iz ovog slučaja. Međutim, tadašnji predsjednik suda Jasmin Jahjaefendić je odbio njegov zahtjev. Aida Žilić je smijenjena sa funkcije tokom reformi u pravosuđu. Međutim, i ona je uložila žalbu pa je tadašnji disciplinski tužilac David Upcher nekim mađioničarskim štapićem odbio prijedlog Nezavisne komisije za vođenje bilo kakvog postupka sa vrlo nerazboritim obrazloženjem.
Prema navodima Kosmajca, jednom prilikom je Dom za ljudska prava tri godine odbijao razmotriti njegovu žalbu, a međuvremenu je isti Dom Bukvićevu žalbu riješio u roku od dvadeset dana !!! Naređeno je da se prijavljivač privremeno suzdrži od deložacije jer bi u protivnom bila narušena ljudska prava zaposlenih restorana „Kogo“. Za razliku od Doma za ljudska prava, Helsinški komitet je godinama uporno zahtijevao da se „Kogo“ vrati prvobitnom vlasniku.
Vro je uočljivo da se nijedna institucija nije obazirala na odluke drugih institucija. Jasno je da je Kosmajcu uskraćeno pravo na pravično suđenje jer su propušteni svi razumni rokovi, a uskraćeno je svjedočenje relevantnih izvora informacija. Ponovni postupak je vodlila sutkinja Nermina Sijerčić iz Opštinskog suda. Sutkinja je u pripremi procesa već unaprijed naložila građevinskom vještaku da u svom izvještaju treba posebno obratiti pažnju na činjenicu da je „Kogo“ bio gotovo potpuno uništen. I ovaj put, svjedoci su odbijeni, a suđenje još jednom odgođeno.
Amra Gurda, opunomoćeni advokat braće Sejada i Senada Bukvića, je davala izjave u javnosti da je Radenko Kosmajac bio nezakoniti korisnik društvenog zemljišta na kojem je izgrađen restoran „Kogo“, kao privremeni objekat u skladu sa rješenjem Općine Centar. Dozvola za privremeno zadržavanje mu je istekla još prije rata, a od nadležnog organa nije tražio njeno produženje. Gospođa Gudra je pri tom zaboravila samo jedan mali detalj. Radenko Kosmajac je čovjek „o sebi pri sebi“ koji sigurno ne bi radio protiv svog interesa, odnosno ne bi propustio da sprovede neku upravnu radnju u svom naboljem interesu. Činjenica da gospođa Gudra nije pronašla zahtjev za produženje dozvole i rješenje po tom zahtjevu ne dokazuje da ono nije postojalo. Moglo je jednostavno biti izvučeno iz fascikle u arhivu, što ne bio prvi put. Jer, restoran „Kogo“ nije mogao biti uplanjen bez sprovedene propisane procedure.
Gospođa Gurda tvrdi da je Kosmajčeva zakonska obaveza još prije rata bila da ukloni objekat o svom trošku i zemljište dovede u prvobitno stanje. Dom za ljudska prava je donio tri odluke u korist mojih stranaka Bukvića, o privremenoj mjeri i upravljanju postupkom i konačnu i obavezujući odluku o meritumu, gdje je utvrđeno da su prava mojih stranka povrijeđena. Odluke Doma kao najveće sudske institucije u dejtonskoj BiH su obavezujuće za svakoga, za sve sudske i državne organe, pa i za Kosmajca. Javnost želim obavijestiti da je Ustavni sud BiH svojom odlukom odbacio apelaciju Radenka Kosmajca u pogledu restorana „Kogo“.
U upravnom postupku nadležni organ Opštine Centar Sarajevo je u slučaju “Kogo” odbacio zahtjeve Radenka Kosmajca iz razloga što nije imao stvarnih prava, a što je potvrdio i Kantonalni sud u Sarajevu svojom odlukom. Advokatica Amra Gudra je eksplicitno rekla : „Moji klijenti su na potpuno zakonit način stekli pravo vlasništva na zemljištu, platili naknadu za uređenje istog, izgradili novi objekat na temelju pravomoćnog odobrenja za građenje i ni u kakvom pravnom odnosu nisu bili sa Radenkom Kosmajcem, koji je bio privremeni zakupac zemljišta, čije mu je pravo isteklo prije rata“.
Kad se sve sabere, dosada su u ovom predmetu odluke donosili Dom za ljudska prava, Ustavni sud BiH, CRPC komisija, Kantonalni sud, Općinski sud Sarajevo I i upravni organi Opštine Centar Sarajevo, ali to ne znači da su sve ove institucije zastupale pravičnost kao osnovni postulat u svom radu.