Da li ste znali: U Bosni je u 14. stoljeću djelovao univerzitet

Bosna pripada rijetkim zemljama koje su u srednjem vijeku imale visokoobrazovnu instituciju ranga univerziteta.

Ova činjenica što objašnjava zavidan nivo razvoja pismenosti i obrazovanja njenog stanovništva, u čemu je svakako prednjačilo njeno plemstvo. Taj univerzitet je po svemu bio u rangu svih onovremenih evropskih univerziteta.

Djelovalo je u organizaciji Crkve bosanske a predavači su bili vrhunski bogumilski teoretičari iz oblasti teološko-filozofskih doktrina. Bio je posebnog tipa i jedinstven u Evropi jer su se jedino u okviru te institucije izučavale heretičke studije koje je i istočna i zapadna crkva najoštrije osuđivala i proganjala. Za taj starobosanski univerzitet saznalo se ne tako davno iz jednog dokumenta pronađenog u arhivu grada Torina u Italiji.

U dokumentu se navodi kako je 1387. godine pred tamošnjim inkvizicijskim sudom vođen proces protiv izvjesnog Jakova Becha iz Chieria kod Torina, pod optužbom da je bio sljedbenik heretičkog (krivovjernog) učenja. U svom iskazu, koji je vjerovatno dao pod mukama, opisao je kada i kako je postao heretik.

Negdje oko 1377. godine nagovorili su ga izvjesni Jacelin Palatia, Petar Patricii i neki čovjek iz Bosne, čije je ime zaboravio, da uđe u njihovu sektu. Pouku o tome šta sekta propovijeda primio je u Jacelinovom dvorcu, i tako je počeo slijediti krivovjerno učenje.

Nakon što je optuženi Bech primio pouku, Petar Patricii ga je poslao u Bosnu da ondje “potpuno i savršeno izuči doktrinu kod tamošnjih maestra (profesora)”. Za put je dobio deset forinti, i prema uputama krenuo je “u mjesto zvano Bosna kojim upravlja bosanski ban”.

Tokom istrage optuženi je naveo i podatak da su prije njega kod tamošnjih profesora odlazili na naukovanje brojni građani Chieria. Naveo je i njihova imena. To su: Moretus Rabellator de Balbis, koji je u Bosni boravio oko 1347. godine, Giovanni Narro i Grano Bencius oko l360, Petar Patricii l377. i njegov brat Jakov oko 1382, te Berardo Rascherius oko 1380. godine.

Podaci koje je zabilježio torinski sud savršeno se podudaraju sa stanjem kakvo je bilo u Bosni tokom 14. stoljeća. Ovdje se hereza toliko razvila da se ne samo slobodno slijedila nego je, takoreći, slovila za državnu vjeru, što je bio jedinstven slučaj u Evropi. Među institucijama koje su je dovele do takvog položaja i značaja, važno mjesto je svakako zauzimala i naobrazba vjerskog kadra, i to na svim nivoima.

Na to se odnose ključne riječi optuženog Jakova Becha: da su talijanski heretici odlazili na naukovanje u Bosnu da kod tamošnjih vrsnih “magistara” (profesora) prodube svoje znanje iz filozofsko-teoloških doktrina. Iz toga proistječe jasan zaključak da je reputacija bosanskog heretičkog univerziteta doprla daleko izvan bosanskih granica. Zna se da je za stjecanje ma kojeg visokog renomea potrebno dugo vrijeme, što znači da je taj univerzitet mnogo starijeg datuma od l347. godine, kada se prvi put spominje u torinskim spisima.

Pouzdano se zna da su već u Kulinovo doba u Bosni djelovali vrsni filozofsko-teološki teoretičari. Oni su bili ti koji su 1203. godine vodili dogmatske rasprave s papinim izaslanikom Casamarisom, poznatim vatikanskim teoretičarem, povodom optužbi da se u Bosni masovno slijedi krivovjerje. Samo se po sebi razumije da su bosanski teolozi mogli steći naobrazbu samo na visokom učilištu koje se nalazilo u Bosni, s obzirom da su zastupali dualističko učenje koje nigdje u Evropi nije imalo slobodu djelovanja, do u Bosni.

Bilo je puno razloga koji su učinili da glas o bosanskom univerzitetu dopre daleko izvan granica zemlje. Iz povijesnih vrela znamo da su talijanski, francuski, bugarski i drugi heretici održavali prisne veze s bosanskim bogumilima te da je njihova organizacija kod svih uživala visok ugled. Suština učenja bosanskih bogumila je čisto filozofsko-teološke naravi, dakle riječ je o visokim naukama koje zahtijevaju široku organizaciju i uvjete djelovanja.

Bitno je napomenuti da se hereza na ovom prostoru slobodno ispovijedala i da je Bosna za sve sljedbenike tog učenja predstavljala sigurno utočište u slučaju proganjanja u vlastitoj sredini. To se u heretičkim krugovima Evrope, dakako, dobro znalo, i zato je postala njihova željena odrednica.

Dokumenti potvrđuju da su postojale prisne veze bosanskih heretika sa patarenima iz Italije, katarima (albigenzima) iz južne Francuske i drugim evropskim i izvanevropskim hereticima. Na savjetovanju katara održanom 1167. godine u Saint-Félix-de-Caraman kod Toulouse u Francuskoj, starješina carigradskih heretika Niketa savjetuje im da svoju crkvu organiziraju po uzoru na bosansku.

U jednom dokumentu iz 1223. godine navodi se da je katarski papa iz Francuske dugo boravio u Bosni, a da se po njegovom povratku vjerska situacija u Francuskoj veoma pogoršala. S obzirom da je katarski papa dugo boravio u Bosni i da su mu dolazili na savjetovanje njegovi sljedbenici iz Francuske, može se pretpostaviti da je i sam uzimao učešće u radu bosanskog univerziteta, koji je bez sumnje slovio kao internacionalni.

Iako nema pouzdanih podataka o tome gdje je bilo sjedište ovog starobosanskog univerziteta, uzima se da je to bilo Moštre kod današnjeg Visokog. Tu se nalazio dvor prvih banova, tu se sastajao državni sabor, tu je bilo sjedište djeda (pape) bosanskih bogumila, i tu su se krunili bosanski vladari, pa je vjerovati da se tu nalazilo i sjedište ovog univerziteta.

Kao što su na evropskim učilištima djelovali i predavali znameniti profesori, isti je slučaj bio u Bosni. Ovdje su to bili bogumilski prvaci koji su u isto vrijeme bili i profesori na ovom univerzitetu. Izvorna građa isključivo njih spominje kada su u pitanju dogmatske rasprave vođene s predstavnicima rimske crkve, pišu Topvijesti.ba.

Na jednom nadgrobnom spomeniku iz Humskog kod Foče prikazan je bogumilski starješina, ranga gosta, imenom Milutin Crničanin, s knjigom i tradicionalnim štapom. Na jednom drugom nadgrobnom spomeniku, iz Hočevlja kod Breze, također je prikazan bogumilskog starješina, nesumnjivo profesor, kako sjedi na stolici sa naslonom, a ispred njega je otvorena knjiga.

Tekst iz knjige prof. E. Imamović – Korijeni i život bosanskog plemstva kroz historiju -, Sarajevo 2018.“