Durmitorski stećci: Neizbrisivi tragovi o životu Bošnjaka na prostoru Durmitora

Piše: Boban Redžepagić/Bošnjaci.Net

Stećci kao srednjovjekovni tragovi bošnjačkog identiteta i nadgrobni spomenici, predstavljaju i vrlo važne izvore za upoznavanje historije našeg podneblja. Nisu mnogo bili zanimljivi arheolozima i historičarima iz Crne Gore i Srbije, jer se nisu uklapali u svu onu historiju koja je pisana o Bošnjacima.

Stećak pored toga što obilježava mezar / grob bošnjačkih predaka, on isto tako obilježava i granice srednjovjekovne Bosne! Stećci su nepobitni materijalni dokazi koji svjedoče o jedinstvenoj i nezavisnoj historiji Bošnjaka na cijelom prostoru Balkana. Mapa stećaka prilično koincidira sa teritorijom koju je zahvatala srednjovjekovna kraljevina Bosne i Huma (Hercegovine) na svom vrhuncu u XIV vijeku za vrijeme kralja Tvrtka Kotromanića. Stećci nisu slučajno tamo gdje su.

Jedna od nekropola stećaka nalazi se u Novakovićima, opština Žabljak, Crna Gora. Nekropola je na listi 28 srednjovjekovnih nekropola stećaka koje su 2016. godine proglašene Svjetskom baštinom UNESCO-a. Nekropola se nalazi na Jezerskoj visoravni pored Žabljaka. Smještena je na blagom uzvišenju u neposrednoj blizini Ribljeg jezera sa pogledima na masiv Durmitora (Šljeme). Nije ograđena, niti ima moderne gradnje u neposrednoj blizini koji bi ugrozila organsko jedinstvo stećaka i prirodnog okruženja.

Nekropola se nalazi u zaštićenoj zoni Nacionalnog parka Durmitor. Buffer zona zaštite (tampon-zona) je određena prirodnim izgledom uzvišenja (rebro koje se pruža pravcem sjever – jug) pa granična linija ide vododerinama potoka na istočnoj i zapadnoj strani dok se zona na južnoj strani spušta do lokalne ceste koja ide pravcem Novakovići – Njegovuđe. Stećci su rađeni od lokalnog bjeličasto – sivog krečnjaka, različitih su veličina, kvaliteta obrade i stanja očuvanost.

Na jednom stećku je jasno uočljiva slika lovca i jelena. Na jednom manjem stećku je krst, na par ostalih se primećuju ornamenti. Većina stećaka je bez očuvanih vidljivih ukrasa – mahom se radi o kamenim pločama. Jedan stećak dimenziono odskače od drugih ali nema vidljivih natpisa ili ukrasa.Stećci u durmitorskom kraju su materijalni tragovi bošnjačkog življenja u ovom dijelu današnje Crne Gore, ali radilo se sistematski da se ta veza sa srednjovjekovnom prošlošću i našom sadašnjošću prekine.

Valja pomenuti, da na prostoru Durmitora se nalazi i tzv. Momčilov grad, odnosno ostaci srednjovjekovnog grada Pirlitora. U mnogim istorijskim izvorima se Pirlitor ne pominje, ali je poznato da potiče iz XIV vijeka i da ga je podigao Sandalj Hranić Kosača, bosanski vojvoda koji je do 1419. bio najmoćniji velikaš bosanske države. Neznatni ostaci grada leže na jednom uzvišenju, na ivici visoravni Jezera. Jedini dio zida koji se danas može vidjeti, vjerovatno je dio nekadašnje kule.